شــرق: مراســم ســالگرد مرحوم عالی نســب عصر چهارشــنبه هفته گذشــته به همت مؤسســه دین و اقتصاد برگزار شــد. در این مراســم فرشــاد مؤمنی، میکائیــل عظیمــی و محمدحســین فاضل زرنــدی ســخنرانی کردند و در پایان مراســم محمد ستاری فر و رضا امراللهی تنها به ذکر خاطره از او اکتفا کردند.
فرشــاد مؤمنی، عضــو هیأت علمی دانشــگاه علامه طباطبایی اســتاد فقید از هر جنبه و شأنی از جنبه ها و شئون زندگی که بررســی شود، می تواند به عنوان یک نمونه ارجمنــد و یک گواه صادق موردبررســی قــرار گیرد. انصاف این است که ایشــان چه به عنوان یک انسان، یک مســلمان، یک مدیر و به عنوان یک استراتژیست، ذخایــر دانایــی بســیارارجمندی برای ما بــه یادگار گذاشت و امیدواریم با بزرگداشت یاد و برجسته کردن وجوه اندیشــه ای او، کمک کنیم کــه به معنی دقیق کلمه معنای ذکر متجلی و از دل این ذکر، یادگیری با هویت جمعی حاصل شود. برای کسانی که مســائل اقتصاد و توسعه ایران را دنبال می کنند، این شــأن از وجود گرامی اســتاد فقید از همه شــئون دیگر والاتر و آموختنی تر است و شاید یکی از توفیقات بزرگ او این بوده که هر ســالی که از وفاتش می گذرد و ما شــرایطی را تجربه می کنیم که مدیریــت اقتصادی ایران در غیــاب آن صلاحیت ها و صداقت ها و ســلامت ها جهت گیری خود را انتخاب می کنــد و جامعه هزینه هــای آن را می پردازد، قدر و منزلت و عظمت وجودی عالی نســب بیشــتر آشکار می شود. در ماه های پایانی مســئولیت میرحسین موسوی، عالی نســب مرا صدا زد و گفت: »امــروز می خواهم مهندس موســوی را در معرض یــک انتخاب خطیر قرار دهم«. بــا همدیگر چارچوب کارشناســی آن را تهیه کردیم. عالی نســب به مهندس موســوی گفت: »تیمی کــه بعدا قرار اســت روی کار بیاید، آدم هایی سیاسی هســتند ولی تجربه اجرائی ندارند و به جای آن تصــورات خیلی خام دارند و ممکن اســت تا اینها بیایند و بر اوضاع مســلط شوند، ایران دچار مشکلات جدی شــود. شــما باید الان انتخاب کنید. پیش بینی و تــدارک مایحتاج مــردم و تولیدکننده هــا اگر با این نگرش بخواهد انجام شود، در فهرست واردات زمان مسئولیت شما ثبت می شود. یعنی از نظر پرستیژ برای شما مناسب نیست ولی برای مملکت ضروری است. ما برنامــه را تهیه کردیم و باید این تدابیر اندیشــیده شود«. برآورد عالی نســب این بود که حداقل ۸۱ ماه برای دولت بعدی زمان لازم اســت تــا با واقعیت ها آشنا شــود. مهندس موســوی آن انتخاب تاریخی را انجام داد و مســئولیت تام الاختیار ایــن کار را هم به عالی نسب واگذار کرد و انجام شد. عالی نســب فردی به تمام معنا انسان گرا بود و در همه رفتارهای عالی نســب، نگاه به آینده و چیزی که ما امروز اســم آن را نگاه ملی و دینــی و فراجناحی می گذاریم، مجسم است.
میکائیل عظیمی، عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان وقتی صحبت از فردی مانند عالی نســب می شود، قــرار نیســت و نمی خواهیــم از او بت بســازیم، اما وظیفه و اصولی هســت که حکم می کند به مرحوم عالی نسب احترام بگذاریم. تکریم منش و مرام و ارزش های فاخر عالی نسب، تکریم ارزش هایی است که قوام و حیات اجتماعی به آن وابسته اســت. با قاطعیت می توانم از این جمله دفاع کنم که حیات اجتماعی و جمعی منوط به یک سلســله ارزش و اصول اســت که اگر جامعه به این ارزش هــا و اصول بی توجه باشــد نابودی و انحطاط آن آغاز می شــود. جدای از این بحــث، نکته دیگری نیز هســت که صحبت درباره عالی نســب را ضروری می کنــد و آن هم بحــث هویت در جامعــه امروزی اســت. جامعه امروزی ما، دهه هاســت با پرســش مردافکــن »ما کیســتیم« درگیر بوده و هســت. علما گفته اند هویت پایه بســیار مستحکمی در تاریخ دارد و در ایــن هویت تاریخی که ضلع بســیار قوی هویت اجتماعی اســت، چهره ها و افراد نقش برجســته ای دارند. از این رو با صحبت درباره عالی نســب و تعظیم در برابر زحماتی که برای جامعه کشــیده اســت، در فرایند کسب و تألیف هویت گام برمی داریم. زندگی عالی نســب در چندین حوزه قابل بررســی اســت؛ یک حوزه فعالیت های صنعتی او اســت که تجلــی اصلی این قبیل فعالیت هــا را در دو کارخانه »صنایع نفت و گازســوز عالی نسب« و »کارتن سازی« می بینیم. در حوزه های دیگــری مانند امور مذهبی و خیریه نیز فعالیت داشــت اما اینجــا به فعالیت های اجتماعــی و سیاســی و ســهم عالی نســب در سیاست گذاری پس از انقلاب می پردازیم. در تحقیقات خود، با ســندی برخورد کردم به نام »سیاست های توسعه و تکامل جمهوری اسلامی« که اردیبهشت ۹۵ با امضای نخســت وزیری منتشر شده اســت. آن گونه که در مقدمه سند آمده است؛ فرایند تدوین این ســند فروردین ۸۵ شــروع می شود. بعد از انقلاب دفتری به نام »دفتر طرح های انقلاب« تشکیل می شود که مسئولیت آن برعهده دکتر یداﷲ سحابی بود. این دفتر در هشــت فروردین یعنی دو ماه پس از پیروزی انقلاب تأسیس شده است. بعد از تشکیل این دفتر، فراخوانی منتشر می شود تا جامعه پیشنهادهای خود را در حوزه های مختلف برای ســاختن جامعه جدید در نظام تازه مستقرشده بدهنــد. در این فراخــوان ۰۲۵ طــرح در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ارائه می شود و ۵۹۱ نفر از کارشناسان دولتی، خصوصی، کشاورزی و صنعتــی بــرای طبقه بندی این طرح ها مشــارکت می کننــد. این کار تا مرداد ۸۵ طول می کشــد و بیش از چهــار هزار نفرســاعت هم وقت می بــرد. گزارش مقدماتی در مــرداد ۸۵ تنظیم و بــا عنوان »گزارش مقدماتــی سیاســت های اقتصــادی و اجتماعــی جمهوری اســلامی ایــران« به نخســت وزیری ارائه می شــود. این گزارش در چندیــن نوبت در روزنامه ها منتشــر شــود و از مردم تقاضای اظهارنظر می کنند. گــزارش مقدماتــی در اختیار ۰۴۲ اســتاد دانشــگاه، متخصص حوزه های مختلف، کارشناسان دستگاه ها، صنعتگــران و کشــاورزان قــرار می گیــرد و با صرف حدود هفت هزارو ۰۰۸ نفرســاعت، به گزارش نهایی با عنوان »سیاســت های توســعه و تکامل جمهوری اسلامی« تبدیل می شود. در این مرحله پایانی، ۴۶ نفر مشارکت برجسته داشته اند که آقای عالی نسب یکی از این افــراد بوده و جدای از ایــن در دفتر طرح های انقلاب هم از افراد برجســته بوده اســت. این ســند برجســته اســت چراکه قــرار بوده ســند طرح های حکومت پس از انقلاب باشــد، ســندی اســت که از دالان مشــارکت لایه های مختلف عبور کرده و حتی متن آن در روزنامه منتشر و از مردم عادی نیز تقاضای اظهارنظر شده اســت. در محتوای این سند، رسیدگی به محیط زیست بسیار پررنگ است، به حقوق مالکیت پرداخته شده و لزوم مشارکت برای انجام برنامه های توســعه مطرح شده است. به مسئله آب نیز پرداخته شــده و اینکه توسعه کشــاورزی بدون تعیین تکلیف مسئله آب، نشدنی است؛ چیزی که ما الان بعد از ۵۳ ســال به آن رســیده ایم. در مورد فعالیت عالی نسب در مقطع پس از دولت موقت و زمان اســتقرار دولت میرحسین موسوی، اظهارنظر خود مهندس موسوی این گونه است: »عالی نســب دانش فراوانی همراه با تجربه هایی ژرف و گسترده داشت. این دانش و تجربه در کنار تدین ایشــان و نیز ایمان عمیق ایشان به پروژه انقلاب و دلســوزی برای قشر مستضعف و نیروی کار یک موقعیت استثنایی به ایشان می بخشید. می توانم به طور قاطع بگویم که در تحلیل ها و نظرات ایشــان راه های بســیار درخشــان برای برون رفت از بحران ها و فائق آمدن بر مشــکلات وجود داشــت. اضافه برآن بنده حساســیت و دلســوزی ایشــان به مستضعفان و نیــروی کار را بــا ارزش ها و مصالــح انقلاب کاملا ســازگار می دیدم. بودند کسانی که در آن شرایط خود را طبیب اقتصاد درهم شکسته به ارث رسیده از دوران ستمشــاهی قلمداد می کردند و درعین حال ذره ای به سرنوشت آن کسانی که امام از آنان به کوخ نشینانی }یاد می کرد{ کــه مویی از آنان به همه کاخ نشــینان شــرف دارد، توجه نداشتند. ایشان از همه غنی تباران متفرعــن و همه کســانی کــه حضرت امــام آنان را مرفهین بی درد می نامید نفرت داشت. ایشان مرعوب قدرت ها و ایســم ها و مکتب ها نبود و گفتمان انقلاب در آن شرایط چهره های مستقل شجاع و غیرمرعوب را می پسندید«. حال بــا این توضیح مهندس موســوی از مرحوم عالی نسب، به بررسی حضور ایشان در شورای اقتصاد می پردازم؛ عالی نســب در دهه ۰۶ حضور پررنگی در سیاست گذاری اقتصادی در این شورا داشته است. به استناد ماده دو قانون برنامه وبودجه کشور، هدف این شــورا هدایت و هماهنگ کردن امور اقتصادی کشور اســت؛ یعنی شــورای اقتصاد اتاق فکر اقتصاد ایران محسوب می شود و عالی نسب حضور جدی و پررنگی در این شورا داشت. از شــادروان رحیمی دانش دربــاره رفتار و اخلاق عالی نســب در شــورا پرســیدم، گفت: »عالی نســب جزء افرادی بود که نســبت به برخی مســائل حتی از حاکمیت نیز توجه بیشــتری داشت، در مورد مباحثی که اطلاع نداشــت دخالــت نمی کرد، بیشــتر گوش مــی داد و کمتر حــرف مــی زد، برای انســان ارزش قائــل بود و اقتصــاد را در فرمول خلاصــه نمی کرد. در شــرایطی که بیشــتر اعضــای شــورا تقریبا جوان بودند، عالی نســب مانع تندروی هــای احتمالی بود. از مهم ترین دغدغه های او ایــن بود که هزینه دولت افزایش نیابد. نصیحت گونه سخن می گفت و هر چه می دانست، عرضه می کرد. یکی از طرف های مباحث دشــوار و پیچیــده بــود و باوجود برخــورد برخی از اعضای شورا، روش او در برابر مخالفان، پرخاشگرانه و بی اخــلاق نبــود. به جرئت می توانیم عالی نســب را در آن دوره مــرد متذکر بنامیــم. پررنگ ترین صفت در ایــن مقطع و حــوزه از فعالیت های عالی نســب، این اســت که او مرد متذکر بوده اســت. عالی نســب یک ســرمایه ملی اســت نه به علت اینکه مالک دو کارخانه یا روزگاری مشاور نخست وزیر بوده، بلکه به این دلیل که عالی نسب می تواند یک الگو باشد آن هم در زمانه ای که نســل ســرگردان وطن در بزنگاه های تصمیم گیری، خود را بی پشتوانه و بدون اتکا احساس می کند اگر نســل حاضر را ملزم به شــناخت پیشینه تاریخی و شــناخت مبانی هویتــی می دانیم، پیش از آن باید امکان شــناخت عناصر کلیدی تاریخ و مبانی هویتی را فراهم کرده باشــیم. دراین میان طرح برخی افــراد و برخی نام ها نه فقط برای حفظ حرمت، بلکه برای تضمین حیات و پویایــی جامعه ضرورتی تام و تمام خواهد داشت براین اساس نام عالی نسب در کنار جمله افرادی است که می تواند به عنوان الگو، نمونه و سرمشق نســل مردد و گاهی مســتأصل قرار گیرد، چراکه زندگانی و ســیر حیات وی ظرفیت نمونه شدن و الگوگیری دارد.
محمدحسین فاضل زرندی، استاد دانشگاه پلی تکنیک در میان مؤمنان مردانی هســتند که بر سر عهدی که با خدا بســتند، صادقانه ایستادگی کردند. بعضی پیمان های خود را به آخر بردند و بعضی در انتظارند و هرگز تغییــر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند. عالی نســب ســمبلی بود از این عاریه کــه تا آخرین لحظه عمر بر ســر عهد و پیمان خود بــا خدا وفادار ماند. به طور کلی عالی نسب را باید بدون افراط و تفریط در کانتکست عالی نسب بررسی کرد، به عبارت دیگر، ای کاش می توانســتند خانواده عالی نسب مکتوبات ایشــان را جمع بندی و منتشــر می کردند یا در اختیار دوســتان می گذاشــتند برای جمع بنــدی و تبدیل به اسنادی که از عالی نسب باقی مانده است. بســیاری از مطالبی که ما الان مطــرح می کنیم، یــا در گذشــته مطــرح می کردیم براســاس روش ها و منش هایــی بوده کــه با عالی نســب داشــته ایم. عالی نسب در چند وجه قابل بررسی است: اول؛ وجه فلســفی عالی نســب که به شدت تحت تأثیر مرحوم بهشــتی و مرحوم جعفری بود. به نظرم به لحاظ فلســفه مدرن، ملغمه ای از فلســفه کانت بود، هابرماس به علاوه مسائل فلسفی اسلامی که سر جای خودش هست. دوم وجه اخلاقی و رفتاری عالی نســب که زبانزد خاص و عام بود. رفتار و اخلاقی اســلامی، براســاس همــان حدیثی که بارها می گفــت: »پیامبر فرمود من مبعوث شدم به خاطر مکارم اخلاق«. اقتصاددانــان باید به وجه اقتصــادی او بپردازند. بحــث مــن وجــه سیســتمی عالی نســب و تفکــر سیستماتیک اوست. او بســیار دغدغه توسعه مدرن داشــت و برای بنــچ مارک هم ایران را با کشــورهای توسعه نیافته مقایســه نمی کرد بلکه سرنوشت ایران را سرنوشــت کشــوری توســعه یافته می دانست و با اقتصادهایی مانند ژاپن یا کشورهای آمریکای شمالی مقایسه می کرد. او در بسیاری از مســائل، سیستمی و سیستماتیک فکر می کرد. وقتی عالی نســب با یــک پدیده مواجه می شــد، این پدیــده را در متــن یک پــروژه می دید. می گفت باید تحلیل و برنامه ریزی کنیم و با پیداکردن راه حل، اگر اجرای طرح شدنی است، اجرا کنیم. بارها می گفــت هرچــه را می گویید به مــدل تبدیل و اجرا کنید. عالی نســب زیاد به گذشته رجوع نمی کرد. اگرچه تجــارب گذشــته را بیان می کرد. به عبــارت دیگر آن چیزی که من از عالی نسب گرفتم، نگاه او به آینده بود. او برای ایران توســعه و ریشه کنی فقر را آرزو داشت، زمانی که بحث بود کشــاورزی محور توســعه باشد، عالی نســب مخالفت می کرد؛ صنعت و تکنولوژی را محور پیشرفت می دانســت و اگر می خواهیم پیرو او باشیم، باید با دستیابی به تکنولوژی و دانش به دنبال توسعه باشیم. ۲ خاطره از عال ینسب در پایان محمد ســتاری فر و رضا امراللهی فقط به ذکر خاطره ای از عالی نسب اکتفا کردند. در پایان مراسم بزرگداشت، دکتر محمد ستاری فر و دکتر رضــا امراللهی بــا نقل خاطــره ای کوتاه یاد مرحوم عالی نسب را گرامی داشتند. محمد ســتاری فر: فکر کنم ســال ۵۶ یــا ۶۶ بود که بحــران پولی داشــتیم. برای تنظیــم بودجه هرچه می کردیــم تعــادل در منابــع و مصــارف شــکل نمی گرفت. بعد از تلاش همگانی قالب بودجه بسته شد و گزارش را به نخست وزیر دادیم. عالی نسب به نخســت وزیر گفت من نگران تأمین بعضی از کالاها بودم. یکی از کالاهایی که در آن شرایط حساس برای او اهمیت داشت، تأمین شــیر خشک بود. همچنین عالی نسب به خاطر بودجه ای که برای تأمین جهیزیه جوانان گذاشته بودیم، از ما تشکر کرد. رضا امراللهی: عالی نســب همیشــه تأکید داشــت که طبقات فرودســت جامعه را بــالا بیاورد. ولی نه اینکــه به ظاهر به آنها کمک کنیــم، بلکه این بحث او درمورد طبقات مســتضعف با این نگاه بود که به دانش، تجربه و نگاه آنها به آینده اضافه شود.
منبع : روزنامه شرق 6 تیرماه 1394